ARDAHAN YÖRESİNDE HALK TAKVİMİ

HALK TAKVİMİ :

İnsanlık tarihinde zaman bilincinin oluşması ile takvim kavramı da kullanılmaya başlanmıştır. Her millet kendileri için önemli olayları başlangıç alarak güneşin, ayın durumuna göre bir takvim geliştirmiştir. Resmi olarak kullanılan takvimlerin yanında bir de yöreden yöreye farklılıklar gösteren halk takvimleri vardır. Bu takvimin belli bir başlangıcı olmadığı gibi yörenin önemli olaylarına göre de değişiklikler gösterir
Yöremizde de 12 aydan oluşan tarım, hayvancılık ve iklimle ilgili konulara göre adlandırılan bir halk takvimi kullanılmaktadır. Bu gün bile köylerimizde halk takviminden yararlanılmaktadır. Halk takviminde ay adlarının ve günlerin miladi takvime göre karşılıkları şöyledir:

1- Zemheri 13 Ocak - 12 Şubat
2- Gücük 13 Şubat - 12 Mart
3- Döldökümü 13 Mart - 12 Nisan
4- Yağmur Ayı 13 Nisan - 12 Mayıs
5- Çiçek Ayı 13 Mayıs - 12 Haziran
6- Kiraz Ayı 13 Haziran - 12 Temmuz
7- Kotan Ayı 13 Temmuz - 12 Ağustos
8- Çürük Ayı 13 Ağustos - 12 Eylül
9- Böğürüm Atı 13 Eylül - 12 Ekim
10- Harman Ayı 13 Ekim - 12 Kasım
11- Koç Ayı 13 Kasım - 12 Aralık
12- Karakış 13 Aralık - 12 Ocak

Halk takviminde bir yıl, yaz ve kış olarak iki mevsime ayrılmıştır. Yaz aylarına “Hızır” kış aylarına “Kasım” denilmiştir. Hızır günleri, yağmur ayının 23’ünde (6 Kasım) başlar, harman ayının 23‘ünde biter ve 185 gündür. Kasım günleri ise harman ayının 24’ünde (7 Kasım) başlar ve yağmur ayının 22’sinde (5 Mayıs) biter ve 180 gündür.

SAYILI GÜNLER :

Halk arasında, yıl içerisinde dönüm noktası olarak kabul edilen bazı sayılı günler vardır. Bu günler ya uzun yıllar gözlemlenen hava olayları ya da bu dönemlerde önemli bir olayın yaşanması sonucunda ortaya çıkmıştır. Halk arasında sayılı günler şunlardır:
Gün Dönümü: Gün dönümü kiraz ayının 9. günüdür (22 Haziran). Bu tarihten sonra hava iyice ısınır. Bu nedenle sebze ekimi bu tarihten sonra yapılır.

Eyyam-Bahur: Halk takvimine göre kotan ayının 18. günü başlayan (Ağustosun ilk haftası) haftada bunaltıcı sıcaklar yaşanır. Bu günlerde çobanlar sürülerini gölgelik yerlerde tutmaya çalışır.
Erbain: Kasım mevsiminin ilk 44 gününde havalar pek sert olmaz ve bu döneme “pastırma yazı” denir. Bu tarihten sonra başlayan ve 40 gün süren kuru ayaz ve şiddetli soğukların yaşandığı “Erbain” dönemi (Kara kışın 9. günü) başlar. Ölümlerin en çok bu dönemde yaşandığına inanılır.
Hamsin: Erbainden sonra gelen 50 günlük dönemdir. Havalar bu dönemde oldukça değişkendir. Halk arasında “Hamsin, kâh üşü,kah ısın.” sözü buradan doğmuştur. Halk takvimine göre zemheri ayının 18’ inde (31 Ocak) başlar, döl dökümünün başında (21 Mart) sona erer.
Hıdrellez Tipisi: Halk takvimine göre zemheri ayının 27’sinde (10 Şubat) başlayan ve yaklaşık 1 hafta süren tipilere “Hıdrellez Tipisi” denir.
Cemreler: ilkbaharda yaşanan; havada, suda ve toprakta meydana geldiğine inanılan sıcaklık yükselmelerine denir. Birinci cemre gücük ayının 13’ünde (20 Şubat) havaya düşer. Havada bir hafta kaldıktan sonra gece yarısı suya düşer. Suda bir hafta kaldıktan sonra toprağa düşer ve bu tarihten sonra havalar ısınır.
Berd’ül Acüz- Kocakarı Soğukları- Nenenin Gıdikleri- Harç-Borç: Bu dönem gücükün son dört günü ile döldökümünün (mart) ilk üç gününü kapsar. Normalde havaların ısınmaya başlamasına rağmen bu haftada hava çok soğuk olur. Bunun da bir hikayesi vardır:
”Çok eski tarihlerde, bir köyde oğlakları (Gıdik) çok sevdiği için koyun yerine keçi besleyen bir nine yaşarmış. Her yaz yaylaya çıkan nine, bir sene zamanı gelmediği halde havaların ısınmasına aldanarak gücük ayının sonunda yaylaya çıkar. Bir iki gün yaylada kalır ve havaların sıcak olması hoşuna gider. Bunun üzerine kış ayı ile alay eder ve kış ayı 4 gün 4 gece kar yağdırıp tipi estirir (gücükün son dört günü). Ancak nine ve oğlakları (Gıdik) ölmeyince kış, döl dökümü ayından (mart) üç gün borç alır, 7 gün 7 gece fırtına estirir, nine ve gıdikleri ölür.
Mart’ın Dokuzu- Leylek Fırtınası: Halk takvimine göre döl dökümü (mart) ayının sekizini dokuzuna bağlayan gece Hacı Leylek gelir. Gelirken de beraberinde kar ve tipi getirir. Bir gün önce iyi olan havalar o gün soğuk olur.
Abril’in Beşi : Yağmur ayının beşi (18 Nisan) hava çok soğur. Bu gece genç hayvanlar hariç, bütün hayvanlar ahırlarda beslenir. Zira bu soğukta kıştan yeni çıkan ve bünyeleri zayıf olan hayvanların dayanamayacağına inanılır. Bu günün diğer bir ismi de Camuş (Manda Kıran) dır.
Sitte-İ Sevr: Yağmur ayının 9’unda (21 Nisan) başlayan ve 6 gün süren soğuk ve fırtınalı günlere denir. Bu günlerle ilgili olarak “Sitte-i Sevür, kapıyı çevür.” diye bir cümle bulunmaktadır.